Kierownik: mgr Aleksandra Piontek

Koty domowe (Felis catus), pomimo udomowienia, wykazują instynkt i umiejętności łowieckie nie odbiegające znacznie od poziomu innych gatunków dzikich kotowatych). Ponadto, dzięki dostarczanemu przez ludzi pożywieniu, koty mogą osiągać lokalnie bardzo duże zagęszczenia. Te czynniki sprawiają, że kot domowy jest obecnie uznawany za jeden ze 100 najniebezpieczniejszych gatunków inwazyjnych na świecie (GISD 2014), a badania nad środowiskowymi i behawioralnymi aspektami jego presji drapieżniczej mają duże znaczenie w biologii konserwatorskiej. Ocena wpływu kotów domowych na populacje zwierząt dziko żyjących jest jednak często niejednoznaczna, a powszechnie stosowane metody badań mogą zaniżyć faktyczny sukces łowiecki kotów. Analiza diety wykonana na bazie odchodów lub ofiar przyniesionych przez koty do domów zaniża liczbę gatunków, które padają ofiarą kotów, ponieważ u tych zwierząt występuje duża zmienność osobnicza pod względem częstości zjadania bądź przynoszenia upolowanych ofiar do domów. Wyniki różnych badań sugerują różnice w drapieżnictwie kotów w zależności od takich czynników jak stopień zurbanizowania terenu, pora roku lub, jednak w literaturze występuje dużo rozbieżność w opinii, w jakim stopniu czynniki środowiskowe i osobnicze wpływają na sukces łowiecki kotów.
Celem projektu jest zbadanie sukcesu łowieckiego kotów domowych w terenie słabo zurbanizowanym i jego zależności od czynników takich jak płeć i wielkość areału osobniczego. W projekcie wykorzystane zostaną niewielkie kamery oraz odbiorniki GPS, które pozwolą na dokładniejszą i obiektywną obserwację aktywności kotów niż tradycyjnie metody.

Projekt finansowany w ramach środków DS na zadania służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego

Kierownik: mgr Wojciech Tokarz

Powstawanie hybryd międzygatunkowych żbika i kota domowego stwierdzono już w wielu krajach europejskich (Nowell i Jackson 1996, Biro i in., 2004; Germain i in. 2009; Hertwig i in. 2009; Potocnik i in. 2005), a w niektórych z nich, tj. Węgry, stopień występowania hybryd określa się jako powszechny (Pierpaoli i in. 2003). W Polsce liczebność populacji żbika oszacowana została na 100-150 osobników, brak jednak danych tak na temat pozostałych parametrów populacji, jak i ekologii gatunku w zasięgu jego występowania w Polsce (Okarma i in. 2002). Z danych niepublikowanych wynika jednak, iż populacja żbika również jest dotknięta negatywnymi efektami hybrydyzacji z kotem domowym. Istnieje wiele przesłanek pozwalających przypuszczać, iż zjawisko to może potencjalnie prowadzić do negatywnych oddziaływań, również na tle ekologii na poziomie osobniczym. W związku z niedostatkiem wiedzy dotyczącej populacji żbika w Polsce, poznanie czasowo-przestrzennych wzorców przemieszczania się i wykorzystywania różnych typów siedlisk przez żbiki, może przynieść ważne informacje dla ochrony tego rzadkiego gatunku. Podobnie, określenie nakładania się areałów osobniczych żbików i hybryd będzie ważnym krokiem na drodze do stwierdzenia faktycznych zagrożeń dla populacji żbika w Polsce, spowodowanych stopniową degradacją oryginalnej puli genowej jego dziko żyjącej populacji.
Cele badawcze:
- Zbadanie wielkości areałów osobniczych oraz wzorców aktywności dobowej i sezonowej żbików oraz ich potencjalnych hybryd z kotem domowym, występujących w obrębie zasięgu karpackiej populacji tego gatunku.
- Określenie zachodzenia areałów osobniczych zarówno w obrębie gatunku jak i pomiędzy żbikami a hybrydami.
- Określenie preferencji siedliskowych żbików i osobników zhybrydyzowanych, zarówno w kontekście porównawczym jak i w gradiencie odległości od infrastruktury i siedzib ludzkich

Projekt finansowany w ramach środków DS na zadania służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego

Kierownik: mgr Bartłomiej Zając

Gady, a w szczególności węże, są grupą kręgowców szczególnie mało poznaną na terenie Polski, a jednocześnie grupą zanikającą. Szczególnie słabo poznany jest wpływ zmieniającego się pod wpływem działalności człowieka środowiska na ich ekologię. Występowanie na terenie Krakowa co najmniej 4 gatunków gadów - jaszczurka zwinki (Lacerta agilis), jaszczurki żyworodnej (Zootoca vivipara), zaskrońca zwyczajnego (Natrix natrix) i gniewosza plamistego (Coronella austriaca) stwarza możliwość zbadania ekologii populacji tych zwierząt na terenie miasta, i porównania ich do populacji tych samych gatunków w pobliżu siedzib ludzkich na terenach wiejskich oraz na terenach uważanych za naturalne lub półnaturalne.

Celem projektu jest zbadanie wybranych aspektów ekologii czterech ww. gatunków gadów na obszarach o trzech różnych stopniach wpływu człowieka:
1) półnaturalne i naturalne siedliska,
2) siedliska w obszarach otoczonych stosunkowo luźną zabudową (obszary wiejskie i podmiejskie),
3) siedliskach położonych w obrębie obszarów wielkomiejskich.

Do badanych aspektów ekologii gadów należą: jakość i zasobność siedlisk, wielkość i żywotność populacji, kondycja poszczególnych osobników, genetyka populacyjna oraz zmiany behawioralne w wybranych populacjach badanych gatunków.

Projekt finansowany w ramach środków DS na zadania służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego

Kierownik: mgr Wojciech Tokarz

Pomimo rozległego zasięgu w Europie, żbik europejski (Felis silvestris) jest wciąż gatunkiem słabo poznanym, w szczególności dotyczy to jego wschodnich populacji. Pośród wielu potencjalnych zagrożeń dla tego gatunku, jako najważniejsze, obok utraty siedlisk, wskazuje się hybrydyzację z kotem domowym (Felis catus). Istnieje wiele przesłanek pozwalających przypuszczać, iż w rejonie polskich Karpat również mogą występować hybrydy żbika i kota domowego, choć jak do tej pory brakuje naukowego potwierdzenia tych przypuszczeń.
Główny cel projektu:
- Określenie, czy w populacji żbika europejskiego, występującej w polskiej części Karpat, dochodzi do interakcji i hybrydyzacji osobników z kotem domowym.
Cele poboczne:
- Zbadanie skuteczności olejku walerianowego i innych rodzajów przynęty w wabieniu żbików: udział w eksperymencie metodologicznym, planowanym w ramach działalności konsorcjum EuroWildCat na sezon zimowy 2014/2015, polegającym na zbiorze materiału do testów genetycznych metodą słupków wabiących w różnych krajach europejskich, przy użyciu wspólnego protokołu badawczego
- Próba zarejestrowania wabionych zapachowo osobników przy użyciu fotopułapek, w celu określenia wzorów umaszczenia – dane możliwe do wykorzystania w analizie porównawczej różnic genetycznych i morfologicznych pomiędzy żbikiem i kotem domowym
- Wykonanie zimowych tropień osobników, przeprowadzane dodatkowo w czasie pobytu w terenie badań w zależności od występowania pokrywy śniegowej – wykorzystanie zebranych obserwacji w analizie wykorzystania siedlisk przez osobniki

Projekt finansowany w ramach środków DS na zadania służące rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego

Kierownik: prof. dr hab. Henryk Okarma
Wykonawcy: mgr Katarzyna Bojarska

Zwyczaje pokarmowe są kluczem do zrozumienia ekologii gatunków. Niedźwiedź brunatny to generalista pokarmowy o bardzo zróżnicowanej diecie oraz złożonych zapotrzebowaniach pokarmowych, na które wpływają liczne czynniki środowiskowe i osobnicze. W obliczu zmian zachodzących w ich siedlisku, a szczególnie ocieplenia klimatu i pojawienia się antropogenicznych źródeł pokarmu, ekologia troficzna niedźwiedzi podlega przemianom, zarówno w skali osobniczej, jak i populacyjnej. Przejawem tego zjawiska jest między innymi utrzymanie aktywności przez niektóre osobniki w zimie oraz fakt intensywnego wykorzystywania pożywienia dostarczanego w ramach dokarmiania ssaków kopytnych. Celem badań jest analiza wybranych aspektów zwyczajów pokarmowych niedźwiedzi brunatnych z punktu widzenia osobnika i populacji, ocena roli sztucznych źródeł pożywienia w ich ekologii troficznej oraz próba przewidzenia możliwego wpływu globalnych zmian na biologię tego gatunku.

Grant MNiSW nr N N304 038040

Kierownik: Dr Nuria Selva
Wykonawcy: mgr Katarzyna Bojarska, prof. dr hab. Henryk Okarma, dr Wojciech Śmietana, prof. K. A. Hobson, J. A. Donázar

Dokarmianie zwierzyny łownej ma długą i głęboko zakorzenioną tradycję w Europie, a szczególnie w Polsce. Stanowi ono źródło pożywienia, które powoduje drastyczne zmiany w czasowym i przestrzennym rozkładzie pokarmu: jest umiejscowione punktowo (nęciska), ciągle uzupełniane i dostępne w okresach niedoboru naturalnego pokarmu. Biorąc pod uwagę dużą skalę, na jaką zachodzi to zjawisko, możemy oczekiwać, iż efekty ekologiczne tej działalności są poważne i złożone oraz że mają istotne znaczenie dla ochrony i zarządzania przyrodą.
Ogólnym celem projektu jest ocena ekologicznego wpływu dokarmiania na poziomie osobniczym, populacji i zespołów w Bieszczadach. Jednym z gatunków będących pod bezpośrednim wpływem dokarmiania zwierząt kopytnych jest niedźwiedź brunatny Ursus arctos. karmowisko W szczególności mamy zamiar: (1) Określić dynamikę dostępności sztucznych zasobów, czyli ich ilość, rozmieszczenie w przestrzeni i dostępność w czasie oraz gatunki zwierząt z nich korzystające, (2) Oszacować wzorce korzystania z dokarmiania przez różne gatunki, zwłaszcza niedźwiedzie należące do różnych klas wiekowo-płciowych, posiadające odmienny status reprodukcyjny i różne wzorce snu zimowego, i sprawdzić czy nęciska mogą funkcjonować jak pułapki ekologiczne dla niedźwiedzi, (3) Ocenić udział pokarmu z nęcisk w diecie korzystających z nich zwierząt, szczególnie (a) indywidualnych niedźwiedzi, (b) populacji niedźwiedzi i (c) ssaków kopytnych, w zależności od odległości od nęcisk i obszarów kontrolnych w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Fakt, że kukurydza, główna karma wykładana na nęciskach, należy do roślin C4, pozwoli na dokładne oszacowanie i śledzenie jej wyraąnego śladu izotopowego (wysoki poziom C13) w przestrzeni (w krajobrazie roślin C3) i w sieci troficznej za pomocą analizy trwałych izotopów, (4) Oszacować zmiany w przestrzennym rozmieszczeniu i lokalnych zagęszczeniach gatunków oraz ich konsekwencje dla struktury zespołów zwierząt. Szczególną uwagę zwrócimy na pośrednie efekty dokarmiania dla gatunków nie korzystających z nęcisk, takich jak ptaki gnieżdżące się na ziemi, drapieżniki i gatunki roślin. Metodyka badań obejmuje fotografowanie zwierząt za pomocą automatycznych aparatów z sensorami ruchu w miejscach dokarmiania i obszarach kontrolnych, mapowanie nęcisk, zbieranie próbek tkanek zwierzęcych i roślinnych wraz z analizą trwałych izotopów w tych próbkach oraz cenzusy zwierząt na powierzchniach próbnych. Przedkładany projekt będzie reprezentował ważny wkład w wiedzę ekologiczną o przestrzennie zasilanych zespołach w ekosystemach lądowych. Co więcej, identyfikacja ekologicznego wpływu dokarmiania będzie miała ważne znaczenie dla ochrony przyrody, w szczególności - dla ochrony niedźwiedzie brunatnego w Polsce oraz ogólnie - dla ochrony różnorodności biologicznej i procesów ekologicznych w Karpatach.

Grant MNiSW nr N N304 294037

Kierownik: Doc dr hab. Zbigniew Jakubiec
Wykonawcy: Dr Nuria Selva, prof. dr hab. Henryk Okarma, dr Wojciech Śmietana, dr Stephanie Kramer-Schadt, dr Néstor Fernández, mgr Katarzyna Bojarska

Głównym celem projektu jest opracowanie modelu jakości siedliska odpowiedniego dla niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos w skali krajobrazu (cały zasięg geograficzny w polskich Karpatach) oraz w skali lokalnej (Bieszczady). Zostaną oszacowane wymagania siedliskowe niedźwiedzi w szerokim aspekcie (m.in. pokarm, miejsca schronień, miejsca gawrowania), niedzwiedzokreślony obecny stan populacji oraz zidentyfikowane obszary o najwyższej wartości dla ochrony gatunku, obszary konfliktowe i obszary potencjalnego zasiedlenia gatunku. Przeanalizowany będzie wpływ zmiennych naturalnych (cechy krajobrazu, dostępność pokarmu) i wpływ zmiennych antropogenicznych (obecność ludzi i działalność człowieka) na przeżywalność, rozmnażanie i zimowanie niedźwiedzi. Głównymi metodami badawczymi będą: telemetria satelitarna i analizy cech środowiska w Systemie Informacji Geograficznej (GIS). Sezonowa zmienność wykorzystywania przez niedźwiedzie różnych typów siedlisk, w ramach areałów osobniczych, będzie analizowana w stosunku do zmian w składzie diety tych zwierząt oraz dostępności głównych typów pokarmu w aspekcie przestrzennym i czasowym. Projekt ma istotny wymiar aplikacyjny, gdyż jego końcowym efektem będzie opracowanie, w oparciu o cechy siedliskowe, strategii ochrony i gospodarowania niedźwiedziem w Polsce.

Grant MNiSW nr N304 055 32/2374

Kierownik: dr Izabela Wierzbowska*
Wykonawcy: prof. dr hab. Henryk Okarma, dr Andrzej Zalewski, mgr Maciej Konopiński, mgr Maria Eskreys-Wójcik

Celem projektu jest poznanie podstawowych elementów ekologii kuny domowej Martes foina w środowisku wielkomiejskim, zbadanie mechanizmów kolonizacji obszarów zurbanizowanych oraz zjawiska dyspersji z terenów podmiejskich Powiatu Krakowskiego. W wyniku realizacji projektu zostanie oszacowana liczebność kuny w różnych rejonach aglomeracji miejskiej oraz określona dieta tego drapieżnika w zależności od rodzaju dostępnego pokarmu. Ponadto zostaną zbadane najważniejsze czynniki kształtujące zagęszczenie i dynamikę liczebności kuny domowej w środowisku miejskim, a także wzajemne zależności międzyosobnicze. kuna W wybranych ośmiu rejonach planujemy odłowić 140 osobników kuny domowej. Wszystkie zwierzęta zostaną uśpione, a następnie poddane badaniom morfometrycznym. Zostanie od nich pobrany materiał do badań genetycznych. Zwierzęta zostaną trwale oznakowane elektronicznymi identyfikatorami, wszczepianymi pod skórę. Ponadto część osobników pochodzących z różnych rejonów Krakowa zostanie oznakowana telemetrycznie. Mechanizmy osiedlania się kuny domowej w terenach miejskich będziemy chcieli określić na podstawie analizy zmienności genetycznej zwierząt z terenu miasta i okolic podmiejskich. Podejmiemy także próbę znalezienia potencjalnych barier dla migrujących zwierząt. W celu wykonania analizy diety będą zbierane odchody w wyznaczonych trasach we wszystkich badanych rejonach. Dodatkowo zostaną przeprowadzone badania parazytologiczne, które posłużą do określenia stopnia zarażenia pasożytami.

Kierownik: prof. dr hab. Henryk Okarma
Wykonawcy: , prof. dr hab. Włodzimierz Jędrzejewski, dr hab. inż. Andrzej Tomek, mgr Grzegorz Baś

Głównym celem niniejszego projektu jest poznanie przestrzennej i socjalnej struktury populacji dzików w trzech środowiskach zasadniczo różniących się pod względem przyrodniczym oraz stopniem antropopresji: lasach nizinnych (Puszcza Białowieska), lasach górskich (Beskid Sądecki) oraz terenach polno-leśnych okolic Krakowa. Ocena wymagań ekologicznych dzików dzik(wielkość areałów osobniczych, przemieszczanie się, aktywność, migracje) dokonywana jest przede wszystkim w oparciu o technikę telemetrii. Planuje się odłowienie, oznakowanie nadajnikami radiowymi i konsekwentne śledzenie łącznie 60 osobników z różnych kategorii wiekowo-płciowych, po 20 osobników w każdym z trzech rejonów badawczych. Planowane badania obejmują bardzo szerokie spektrum warunków środowiskowych bytowania dzików, a ponadto prowadzone są przy wykorzystaniu jednolitej metodyki we wszystkich badanych środowiskach, co pozwoli na otrzymanie unikatowych (i jednocześnie porównywalnych) danych bazujących na najnowszych współczesnych technikach badawczych. dzik Uzyskane wyniki posłużą zarówno do porównań między tymi środowiskami, jak również do porównań z innymi badaniami nad dzikami, które zostały wykonane w Europie w środowiskach zupełnie odmiennych. Badania niniejsze mają też bardzo istotny wymiar praktyczny, gdyż informacje o wymaganiach przestrzennych dzików, ich przemieszczaniu się i aktywności powinny zostać wykorzystane w łowieckim gospodarowaniu tym gatunkiem.

Kierownik: Katarzyna Śnigórska
Wykonawcy: prof. dr hab. Henryk Okarma, dr Antoni Amirowicz, dr Izabela Wierzbowska, Mariola Mroczka

W 1997 rozpoczęto napełnianie sztucznego zbiornika na Dunajcu w Niedzicy, w wyniku czego powstało Jezioro Czorsztyńskie. Przeprowadzone na tym terenie badania wykazały, że jego powstanie stało się przyczyną znacznych zmian w równowadze ekologicznej tego rejonu, która w wielu przypadkach dotąd jeszcze się nie ustaliła. Dotyczy to między innymi składu gatunkowego ichtiofauny Dunajca i jego dopływów oraz samego Jeziora Czorsztyńskiego, a także populacji drapieżników wykorzystujących ryby w swojej diecie. Celem niniejszego projektu jest oszacowanie wpływu powstania zbiornika na skład diety wydry (Lutra lutra) występującej w badanym rejonie. Interesującym zagadnieniem jest, czy zauważalna w ostatnich latach ekspansja wydry zastała spowodowana przywracaniem zmienionychwydra antropogenicznie siedlisk do stanu bliższego naturalnemu, czy też wynika właśnie z owych zmian. Określenie pozycji, którą zajmują w pokarmie wydry gatunki ryb, które pojawiły się w ichtiofaunie dorzecza górnego Dunajca po powstaniu Jeziora Czorsztyńskiego pomoże zrozumieć znaczenie tego zbiornika dla lokalnej populacji wydry i poszerzy naszą wiedzę o ekologii tego gatunku, a zwłaszcza jego reakcji na antropogeniczne przekształcenia środowisk wodnych południowej Polski. Ma to szczególne znaczenie zwłaszcza wobec możliwości powstania konfliktu między koniecznością realizacji ochrony prawnej wydry i interesami użytkowników rybackich (wędkarzy) tych wód, gdzie wydra obecnie zwiększa swoją liczebność.

Grant MNiSW nr 2PO4G 02130