Kraków, dzięki specyficznemu położeniu geograficznemu, jest miastem bardzo zróżnicowanym pod względem krajobrazu. Na zróżnicowanie to składa się przede wszystkim malownicza dolina Wisły, podgórski charakter południowej części miasta oraz występujący na zachodzie krajobraz jurajski. Z formacjami geologicznymi i podłożem skalnym Jury związanych jest wiele cennych zbiorowisk roślinnych, w tym ciepłolubnej roślinności naskalnej oraz zarośli i muraw kserotermicznych. Walory tego terenu podlegają ochronie w Zespole Jurajskich Parków Krajobrazowych, które częściowo obejmują również tereny znajdujące się w administracyjnych granicach miasta Krakowa.

Macierzanka; fot. January Weiner

1. Murawy kserotermiczne w obrębie miasta

Zbiorowiska muraw i zarośli kserotermicznych spotkać można na wapiennych wzgórzach głównie w zachodniej części miasta. Z najlepiej zbadanych i wartościowych miejsc można wymienić: Kamieniołom Bodzów, Kamieniołom Tyniec, Skałki Przegorzalskie, Bielańskie Skałki, Skały Twardowskiego, Skołczankę i Krzemionki. W sąsiedztwie wielu z nich znajdują się kamieniołomy, w których dawniej wydobywało się wapień.

Siedliska kserotermiczne są przedmiotem ochrony części rezerwatów przyrody w Krakowie. Walory muraw to nie tylko związane z nimi cenne gatunki flory i fauny lecz również, w związku z charakterystycznym usytuowaniem, wartościowy krajobraz. Ochronę krajobrazu zapewniają parki, na przykład Bielańsko - Tyniecki Park Krajobrazowy.

Kamieniołom Bodzów; fot. January Weiner

2. Charakterystyka muraw

Zbiorowiska muraw występują na południowych stokach skał wapiennych. Takie warunki zapewniają zasadowe podłoże glebowe oraz w słoneczne dni wysoką temperaturę - niekiedy może ona dochodzić do 50° C! W runi muraw występują gatunki ciepłolubne, charakterystyczne dla południowych stref klimatycznych.

3. Cenne gatunki muraw

Murawy są siedliskiem chronionych, rzadkich i zagrożonych gatunków roślin (np. dziewięćsiła bezłodygowego, sasanki łąkowej, pierwiosnki lekarskiej). W ich runi występują także rośliny, które choć same nie podlegają ochronie, są gatunkami żywicielskimi dla chronionych gatunków zwierząt. Przykładem jest macierzanka - roślina żywicielska chronionego, zarówno w prawie Polski jak i Unii Europejskiej gatunku motyla modraszka ariona, który wyginął na terenie Krakowa w latach pięćdziesiątych XX wieku.

Sasanka łąkowa; fot. Aleksandra Pępkowska [+]

Pierwiosnka lekarska; fot. January Weiner

Przetacznik kłosowy; fot. January Weiner [+]

Kraśnik na goździku kartuzku; fot. January Weiner [+]

Ze zbiorowiskami muraw związany jest wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Bezkręgowców, krytycznie zagrożony gatunek motyla - skalnik driada, którego jedyne naturalne stanowisko w naszym kraju znajduje się na terenie rezerwatu Skołczanka.

4. Zagrożenia i aktywna ochrona

Murawy są siedliskiem półnaturalnym, powstałym w wyniku działalności człowieka. Plany ochrony tych obszarów muszą więc przewidywać metody ochrony aktywnej: koszenia lub wypasu. W przeciwnym wypadku na siedliskach muraw zachodzić będzie proces sukcesji, przekształcający je w zbiorowiska leśne. Szczególnie dużo szkód może powodować nieprawidłowe, ze względu na charakter siedliska, zagospodarowanie poprzez zalesianie tych terenów.

W Krakowie dodatkowym zagrożeniem tych terenów jest rekreacja, której negatywnym skutkiem jest zaśmiecanie oraz niszczenie runi muraw w związku z wykorzystywaniem tych terenów jako torów zjazdowych przez rowerzystów i motorowerzystów.

Zobrazowaniem potrzeby aktywnej ochrony muraw jest przykład rezerwatu Bielańskie Skałki. Brak użytkowania na obszarze rezerwatu, doprowadził do zaniku najcenniejszych gatunków i obecnie plan ochrony tego rezerwatu skierowany jest na ochronę procesu sukcesji, czyli sekwencji następujących po sobie zbiorowisk, a w tym przypadku powstawania lasu na siedlisku muraw.

5. Ochrona muraw w Krakowie

Murawy kserotermiczne są zbiorowiskiem roślinnym, które podlega ochronie prawnej - zostały ujęte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie. Zbiorowiska muraw występują na obszarze trzech rezerwatów przyrody w mieście: Skołczanka, Bielańskie Skałki i Skałki Przegorzalskie. W rezerwacie Skołczanka prowadzony jest program czynnej ochrony zbiorowisk otwartych, w tym muraw kserotermicznych. Głównym przedmiotem ochrony w tym rezerwacie jest fauna owadów związana z różnorodnymi siedliskami tam występującymi - stwierdzono występowanie ponad 500 gatunków motyli na tym terenie. Rezerwat Skałki Przegorzalskie jest rezerwatem florystycznym, gdzie ochronie podlega skała z roślinnością kserotermiczą i ciepłolubnymi zaroślami.

Opracowali: Joanna Kudłek, Aleksandra Pępkowska i January Weiner