Rzeki, ich doliny oraz zbiorniki wodne to jedne z najciekawszych z przyrodniczego punktu widzenia miejsc w Krakowie. Występuje tu wiele rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Nie mniej interesujące są tereny podmokłe znajdujące się głównie w dolinach rzek i w najbliższym otoczeniu stawów. To tutaj spotkać możemy cenne siedliska przyrodnicze: trzcinowiska, turzycowiska, łąki podmokłe czy wreszcie lasy łęgowe.

Kaczka krzyżówka (Wisła); fot. Kazimierz Walasz

1.Funkcje obszarów podmokłych

Rdzeniem systemu rzek Krakowa jest Wisła i jej największe dopływy: Rudawa, Białucha (Prądnik), Dłubnia, Potok Kościelnicki i Wilga. Rzeki te warunkują istnienie ciekawych zbiorowisk roślinnych. Na szczególną uwagę zasługuje dolina Wisły, wzdłuż której do dziś podziwiać możemy dobrze zachowane łąki podmokłe, m.in. łąki w Kostrzu oraz Łąki Nowohuckie.

Innym cennym typem siedliska są lasy łęgowe. Najlepiej zachowany fragment takiego lasu znajduje się pomiędzy Przegorzałami a Salwatorem. Do siedlisk łęgowych zalicza się również las w Łęgu oraz Lasek Mogilski.

Spoglądając na dolinę Wisły nie da się nie zauważyć starorzeczy, odcinków doliny, którymi dawniej płynęła rzeka. Najcenniejszymi są Starorzecze Koło Tynieckie oraz starorzecze przy stopniu wodnym Przwóz (zobacz fot.).

Najlepiej zachowanym fragmentem dolin rzecznych jest dolina Białuchy (Prądnika) w północnej części Krakowa (zobacz fot.). Na tym odcinku rzeka nie została nigdy uregulowana i do dziś meandruje w naturalny sposób.

Rzeki pełnią przede wszystkim funkcje korytarzy ekologicznych, wzdłuż których migrują ptaki. Są również miejcem ich zimowisk. Na odcinku Wisły pod Wzgórzem Wawelskim znajduje się największe na południu Polski zimowisko łabędzia niemego.

Zbiorniki wodne to miejsca lęgowe ptaków wodnych, zimowiska a także przystanki na trasie ich przelotów. Największe zbiornik wodne, skupiające zarazem największe liczby gatunków ptaków to: Zalew Bagry, Staw Płaszowski, zbiorniki w Zesławicach, żwirownie w Przylasku Rusieckim i Brzegach oraz zbiornik retencyjny i stawy w Mydlnikach.

Bonarka; fot. Kazimierz Walasz

2. Ciekawe gatunki

Do najciekawszych ptaków wodnych gniazdujących w Krakowie należą: perkoz dwuczuby, perkozek, bączek, łyska, kokoszka, czernica, głowienka, brodziec krwawodzioby i zimorodek. Zimowiska mają tu mewy: śmieszka, pospolita i srebrzysta. W czasie przelotów zatrzymują się gęsi oraz nury.

Perkoz dwuczuby (Staw Płaszowski); fot. Aleksandra Pępkowska

Na łąkach wilgotnych podziwiać można bogactwo gatunków roślin i zwierząt. Z roślin warto wymienić: kosaćca syberyjskiego (zobacz fot.), mieczyka dachówkowatego (zobacz fot.), goryczkę wąskolistną (zobacz fot.), goździka pysznego (zobacz fot.), storczyki. Z gatunków motyli najcenniejsze to: modraszki telejus (zobacz fot.), nausitos i alkon, czerwończyki fioletek (zobacz fot.) i nieparek oraz paź królowej. Występują tu również rzadkie gatunki ptaków, np. przepiórka, derkacz, gąsiorek, słowik szary i rdzawy.

W lasach dolin rzecznych spotykamy natomiast sowę uszatą, dzięcioła zielonego i białoszyjego oraz remiza.

Obszary podmokłe to również miejsce występowania płazów. Spośród płazów na szczególną uwagę zasługują: żaba moczarowa, ropucha zielona, rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna i traszka zwyczajna. Natomiast zaskroniec to jedyny gad wodny występujący w Krakowie.

3. Zagrożenia i ochrona

Najważniejszą kwestią w ochronie dolin rzecznych jest zachowanie naturalnego biegu rzek. Niestety obecnie koryta rzek przepływających przez Kraków w znacznej części są już uregulowane. Istotne jest również zapewnienie odpowiedniego stanu czystości wód. Aby ochronić łąki podmokłe i łęgi trzeba przede wszystkim zapewnić odpowiedni poziom wód gruntowych na terenach ich występowania. Osuszanie takich obszarów następuje przede wszystkim poprzez zabudowanie terenów otaczających. W przypadku łąk konieczne jest również ich użytkowanie (koszenie lub wypas).

Opracowali: Joanna Kudłek, Aleksandra Pępkowska, Kazimierz Walasz i January Weiner